Celiakia, zwana również chorobą trzewną, to schorzenie na tle autoimmunologicznym, w przebiegu którego spożywanie glutenu wywołuje kaskadę procesów zapalnych skierowanych przeciwko własnym tkankom. Może ona ujawnić się w każdym wieku w postaci całego wachlarza dokuczliwych symptomów – także tych mniej oczywistych. Co to celiakia? Jak ją zdiagnozować? Jak wygląda leczenie? I jaka dieta na celiakię jest najlepsza? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziesz w niniejszym artykule.
Spis treści:
Co to jest celiakia?
Zanim dowiesz się, jak zdiagnozować celiakię, warto zapoznać się nieco ze specyfiką tego schorzenia. Inaczej zwana chorobą trzewną lub enteropatią glutenozależną, przypadłość ta jest wynikiem nieprawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego będącego następstwem predyspozycji genetycznych.
Czynnikiem zapalnym w przebiegu celiakii jest gluten, czyli kompleks białek znajdujący się w określonych zbożach, w tym pszenicy i jęczmieniu. Jego obecność w organizmie osoby chorej wywołuje reakcję zapalną, która w dłuższej perspektywie uszkadza kosmki jelitowe odpowiedzialne za przyswajanie substancji odżywczych z pożywienia.
Celiakia – objawy
Objawy celiakii nierzadko przypisywane są innym chorobom lub zrzucane na karb niestrawności. W zależności od jej rodzaju mogą one różnić się od siebie obrazem klinicznym. Wyróżniamy następujące warianty tego schorzenia:
- celiakia klasyczna (jawna/pełnoobjawowa),
- celiakia nietypowa,
- celiakia niema,
- celiakia utajona.
Celiakia – objawy u dzieci
Jak celiakia manifestuje się u najmłodszych? Mali pacjenci najczęściej borykają się z jej wersją klasyczną. Jej oznaki pojawiają się po około miesiącu od rozszerzenia ich jadłospisu o produkty mączne zawierające gluten. Wśród typowych dolegliwości żołądkowo-jelitowych u dzieci wymienia się:
- biegunki,
- wzdęcia,
- wymioty,
- niską wagę i wzrost,
- skłonność do infekcji,
- anemię,
- niedobory składników pokarmowych,
- bóle brzucha,
- problemy z koncentracją,
- osteopenię,
- zapalenie kącików ust,
- nadpobudliwość,
- afty.
Celiakia – objawy u dorosłych
Celiakia u dorosłych przybiera zwykle formę dolegliwości żołądkowo-jelitowych, z przewagą biegunek tłuszczowych i wodnistych, wzdęć, bólów brzucha, zgagi i wymiotów. Czerwona lampka powinna zapalić Ci się również w momencie, gdy pojawią się u Ciebie niedobory pokarmowe. Wśród innych oznak choroby trzewnej znajdują się nawracające afty jamy ustnej i nagła utrata masy ciała.
Należy pamiętać, że w celiakii o nietypowym przebiegu mogą pojawiać się zaburzenia neurologiczne, niedokrwistość, zmiany w obrębie skóry i błon śluzowych, a także problemy z układem kostnym (np. zmniejszona ruchomość stawów), funkcjonowaniem układu rozrodczego oraz czynnością wątroby. U niektórych pacjentów występuje jej postać niema – nie daje ona żadnych specyficznych objawów, a mimo tego skutkuje uszkodzeniem struktur układu trawiennego.
Celiakia – przyczyny
Jakie są przyczyny celiakii? Główną rolę w jej rozwoju odgrywają czynniki genetyczne. U cierpiących na nią pacjentów występuje specyficzny zestaw genów – tzw. haplotyp DQ2 i/lub DQ8, przy czym ekspresję tego pierwszego stwierdza się u znaczącej większości chorych.
Celiakia – leczenie
Leczenie celiakii polega na całkowitym wykluczeniu źródeł glutenu z jadłospisu – wyeliminowanie czynnika zapalnego umożliwia ustąpienie objawów i poprawę samopoczucia. Ze względu na charakter tego schorzenia, warto także zatroszczyć się o uzupełnienie niedoborów, na przykład poprzez przyjmowanie specjalistycznych suplementów diety.
Celiakia – dieta
Jak już wcześniej wspomniano, dieta w celiakii polega na zastosowaniu protokołu bezglutenowego. Z jakich pokarmów powinieneś całkowicie zrezygnować? Wystrzegaj się produktów zbożowych, które zawierają pszenicę, żyto, orkisz, pszenżyto, owies oraz jęczmień.
Weź pod uwagę, że na półkach sklepowych czyha na ciebie cała gama mniej oczywistych produktów, które także zawierają powyższy kompleks białek. W tej grupie znajdują się takie artykuły jak:
- proszek do pieczenia,
- ciastka,
- kawa zbożowa,
- sos sojowy,
- produkty z dodatkiem słodu jęczmiennego (np. piwo, kawa zbożowa),
- przetwory mięsne (pasztety, wędliny),
- gotowe słodycze,
- sosy (np. majonez),
- konserwy,
- budynie,
- twarogi i sery.
Pamiętaj, że nawet śladowa ilość glutenu może mieć poważne konsekwencje dla twojego zdrowia. Stawiasz na gotowe półprodukty podczas przygotowywania swoich dań? Wobec tego wybieraj takie z charakterystycznym znakiem kłosa w kółku, który oznacza produkt bezglutenowy.
Leki na celiakię
Jakiś czas temu rozpoczęto pracę nad lekami na celiakię – niektóre z nich weszły nawet w fazę kliniczną. Jednak na tę chwilę jedynym rozwiązaniem jest zastosowanie ścisłej diety bezglutenowej.
Celiakia – suplementy diety
Większość pacjentów cierpiących na celiakię odczuwa dużą poprawę samopoczucia po eliminacji glutenu z diety. Jednak wprowadzenie określonych zmian żywieniowych warto połączyć z suplementacją nakierowaną na odbudowę deficytów składników odżywczych. W zależności od przypadku specjalista może włączyć do kuracji:
- witaminę D,
- witaminę K,
- witaminę E,
- wapń,
- magnez,
- kwasy omega-3,
- kwas foliowy,
- witaminy z grupy B (w szczególności B6 i B12),
- cynk,
- miedź.
W określonych sytuacjach wskazana jest również suplementacja żelaza lub preparatów wspomagających odbudowę jego magazynów, na przykład laktoferyny.
Celiakia – badania
Diagnostyka celiakii rozpoczyna się od dogłębnego wywiadu z internistą lub lekarzem rodzinnym. Niestety nie jest on w stanie stwierdzić tego schorzenia wyłącznie na podstawie rozmowy z tobą i badania fizykalnego. To właśnie dlatego konieczne będzie skierowanie cię na badania laboratoryjne i biopsję błony śluzowej jelita cienkiego.
Test na celiakię
Jednym z podstawowych narzędzi diagnostycznych umożliwiających rozpoznanie choroby trzewnej jest wykonanie testu na celiakię z krwi. Polega on na oznaczeniu aktywności swoistych przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej 2 (anty-TG2), deamidowanym peptydom gliadyny (anty-DGP) oraz endomysium mięśni gładkich (anty-EmA).
Miej na uwadze, że powyższa opcja jest dedykowana pacjentom, których dieta zawiera źródła glutenu – wprowadzenie diety bezglutenowej na własną rękę wpłynie na rezultat tego badania. Otrzymałeś negatywny wynik testu na celiakię? Nie oznacza to, że na nią nie chorujesz. Ostatecznym potwierdzeniem w takim przypadku jest wykonanie wspomnianej biopsji.
Biopsja
Biopsję jelita cienkiego wykonuje się w trakcie gastroskopii. Materiał do badania jest pobierany przy pomocy specjalistycznego narzędzia, a następnie analizowany pod kątem histopatologicznym. Istnieje również możliwość poddania się biopsji ssącej metodą kapsułkową.
Badania genetyczne
Podejrzewasz u siebie powyższe schorzenie? Wiedz, że możesz również wykonać genetyczne badania na celiakię. Specjaliści sięgają po nie zwykle w przypadku pojawienia się wątpliwości podczas jej rozpoznania. Testy mają na celu wykrycie antygenów HLA-DQ2 lub HLA-DQ8 wskazujących na predyspozycję genetyczną do choroby trzewnej. Co ciekawe, ponad 30% populacji jest nosicielami jednego lub obu tych genów, jednak ich ekspresja dotyka ok. 2-3% z nich.
Celiakia – powikłania
Wśród powikłań nieleczonej celiakii wymienia się przede wszystkim uszkodzenie kosmków jelitowych w obrębie jelita cienkiego, które prowadzi do upośledzonego wchłaniania substancji odżywczych z pożywienia. U pacjentów wzrasta również ryzyko rozwoju:
- nowotworów układu pokarmowego,
- zaburzeń psychicznych i psychiatrycznych,
- anemii,
- wczesnej osteoporozy,
- ataksji glutenowej,
- stłuszczenia wątroby,
- kłębuszkowego zapalenia nerek,
- astmy,
- sarkoidozy,
- aftowego zapalenia jamy ustnej,
- hipoplazji szkliwa zębowego,
- hipercholesterolemii.
Czy celiakia jest dziedziczna?
Czy celiakia jest dziedziczna? To jedna z najczęściej poruszanych kwestii w kontekście tej choroby. Doniesienia ze świata nauki jasno wskazują na ogromną rolę czynników genetycznych w jej rozwoju. W twojej najbliższej rodzinie ktoś boryka się z chorobą trzewną? To jeszcze nie oznacza, że ty również na nią zapadniesz. Pamiętaj, że kluczowe znaczenie mają także czynniki środowiskowe.
