Spis treści:
Otyłość to nadmierna ilość tkanki tłuszczowej. Dzieli się ją na 2 typy: androidalna (brzuszna, trzewna lub centralna) i gynoidalna (pośladkowo-udowa). Obecnie BMI (czyli Body Mass Index – wskaźnik masy ciała) nie jest uważany za niezbędne kryterium rozpoznania otyłości. Niegdyś na jego podstawie rozpoznawano otyłość i nadwagę, przyjmując, że nadwaga mieści się w zakresie 25–29,9, otyłość ≥30 (I stopnia 30–34,9, II stopnia 35–39,9, III stopnia ≥40). Kryterium te zastąpione zostało obwodem talii. Aktualnie przyjęte definicje określane są przez Międzynarodową Federację Cukrzycy oraz Narodowy Program Edukacji Cholesterolowej (NCEP – ATP III). Kryteria pierwszej z wyżej wymienionych instytucji do rozpoznania otyłości przyjmują wartość obwodu talii 94 cm u mężczyzn i 80 cm u kobiet, natomiast tej drugiej - >88 cm u kobiet i >102 cm u mężczyzn.
Jakie są przyczyny nadwagi i otyłości a jakie jej skutki dla naszego organizmu?
Otyłość centralna jest istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Ponadto zwiększona masa ciała jest uważana za jedną z głównych przyczyn insulinooporności.
Aktualna, najnowsza wiedza medyczna wskazuje na istotny związek między otyłością trzewną, insulinoopornością i rozwojem zespołu metabolicznego. Zarówno nadwaga, jak i otyłość, zwykle prowadzą do zwiększonej oporności tkanek na insulinę. Oprócz tego, zaobserwowano związek między otyłością a miażdżycą. Za rozwój miażdżycy odpowiedzialne są: zwiększone stężenie wolnych kwasów tłuszczowych, insulinooporność oraz brak równowagi między cytokinami prozapalnymi i przeciwzapalnymi. Insulinooporność prowadzi zarówno do nietolerancji glukozy, jak i cukrzycy typu 2, a także, w połączeniu ze wzrostem wolnych kwasów tłuszczowych, przyczynia się do rozwoju dyslipidemii, charakteryzującej się obniżeniem stężenia cholesterolu HDL i wzrostem stężenie trójglicerydów.
Otyłość - przyczyny
Przyczyną otyłości jest zakłócenie równowagi energetycznej, to znaczy, że podaż kalorii przewyższa zapotrzebowanie energetyczne organizmu. Ponadto, do otyłości przyczyniają się: predyspozycja genetyczna, choroby metaboliczne, siedzący tryb życia, zmniejszenie aktywności fizycznej, dieta bogata w tłuszcze nasycone, cukier prosty, przetworzona żywność i wiele innych. Na zwiększenie epidemii otyłości wpływa także niewątpliwie rozwój cywilizacyjny. Ilość aut na drodze mówi, że jest to najbardziej popularny środek transportu. Obecnie rzadkością jest widywanie rowerzystów czy spacerowiczów. Ponadto wysoka dostępność sklepów internetowych również sprzyja rozwojowi otyłości, ponieważ czynność ta nie wymaga nawet wychodzenia z domu, by zrobić zakupy. Oprócz tego, różnorodność gier, aplikacji na smartfonach czy programów telewizyjnych także nie zachęca do podejmowania innych aktywności.
Otyłość u nastolatków
Otyłość u nastolatków jest częstym problemem dzisiejszego świata. Liczba otyłych dzieci i młodzieży wzrosła z 11 milionów (w 1975 r.) do 124 milionów (w 2016 r.), a 213 milionów miało nadwagę. Na podstawie dostępnych badań stwierdza się, że w Polsce około 10% małych dzieci (1-3 lata), 30% dzieci w wieku szkolnym i niemal 22% młodzieży do 15 roku życia zmaga się z problemem nadwagi i otyłości. Przyczyn tego stanu jest wiele, a głównym na pewno jest nieprawidłowa dieta i niska aktywność fizyczna. Teraźniejsza młodzież dużo chętniej gra w gry komputerowe, niż wychodzi na dwór i spędza czas na świeżym powietrzu. Problemem jest również wszechobecność wysoko przetworzonej żywności, stanowiącej bogactwo tłuszczów nasyconych, soli i cukrów prostych.
Otyłość u dzieci
Otyłość u dzieci jest bardzo niebezpiecznym stanem. Zwiększa ona znacznie ryzyko rozwoju u takiego dziecka ciężkich, poważnych chorób w przyszłości, takich jak: nadciśnienie tętnicze, zespół policystycznych jajników, niealkoholowe stłuszczenie wątroby, bezdech senny, nieprawidłowości kostno-mięśniowe, między innymi choroba Blauta, Perthesa, koślawość kolan, bóle kręgosłupa, kamica pęcherzyka żółciowego, zwiększone ryzyko nowotworów w wieku dorosłym i wiele innych.
Otyłość dzieci może mieć wielorakie przyczyny. Aż w 95% przypadków nadmierna masa ciała wywoływana jest czynnikami środowiskowymi, do których zalicza się: nieprawidłową dietę (obfitą w tłuszcze i cukier prosty, produkty typu fast food, kolorowe napoje zawierające dużą ilość cukrów) oraz nieprawidłowy styl życia (pozbawionym aktywności fizycznej). Natomiast tylko pozostałe 5% przypadków otyłości u dzieci jest powodowana cukrzycą ciążową matki, stosowaniem leków, zaburzeniami hormonalnymi czy zespołami genetycznymi.
Nadwagę u dzieci stwierdza się na podstawie wartości BMI – rozpoznaje się ją, gdy znajduje się ona pomiędzy 90 a 97 centylem. Otyłość rozpoznawana jest, gdy BMI znajduje się powyżej 97 centyla dla płci i wieku.
Jak leczyć otyłość?
Nie ulega wątpliwości, że leczenie pacjentów z otyłością powinno koncentrować się na wczesnej interwencji, by zapobiec groźnym skutkom tego niebezpiecznego stanu. Leczenie otyłości jest wymagające. Pomocne w jej zwalczaniu są również liczne suplementy diety, które mają udowodnione działanie w zmniejszaniu poziomu cukru i lipidów we krwi – morwa biała, kozieradka, zielona herbata i wiele innych.
Leczenie farmakologiczne
W leczeniu farmakologicznym otyłości zastosowanie mają leki hipolipemizujące. Należą do nich między innymi: fibraty, statyny, żywice jonowymienne, beta-sitosterol. W zależności od grupy ryzyka, w jakiej dany pacjent się znajduje, dąży się do osiągnięcia różnych wartości LDL-C („złego cholesterolu”). Na przykład, u osoby w grupie bardzo wysokiego ryzyka (palącej tytoń, mającej nadciśnienie 140/90, z niskim poziomem HDL, dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku choroby wieńcowej, mężczyzny) docelowe LDL-C znajduje się na poziomie <70 mg/dl, a u osoby z w grupie niskiego ryzyka – na poziomie <160 mg/dl.
W obniżaniu poziomu cholesterolu, lipidów i przyczynianiu się do zmniejszenia masy ciała ważną rolę odgrywa również metformina. Jest ona doustnym lekiem przeciwcukrzycowym, zmniejszającym stężenie glukozy we krwi. Mechanizm działania polega na zmniejszeniu wytwarzania glukozy w wątrobie oraz poprzez nasilanie działania insuliny w mięśniach i tkance tłuszczowej. Metformina wykazuje też niewielki korzystny wpływ na stężenie lipidów w surowicy, zmniejszając stężenie triglicerydów, cholesterolu całkowitego, LDL i VLDL. Metformina może być stosowana u chorych na cukrzycę typu 2, szczególnie tych, u których cukrzyca współistnieje z otyłością.
Leczenie dietetyczne
Modyfikacja stylu życia jest najlepszą metodą leczenia a także profilaktyki nadwagi i otyłości u dorosłych, dzieci oraz młodzieży. Należy dbać o wzrost udziału owoców, warzyw, produktów pełnoziarnistych i mało przetworzonych w diecie, a ograniczyć spożycie tłuszczów nasyconych, cholesterolu oraz cukrów prostych. Produktami bogatymi w wyżej wymienione substancje są kolejno: mięso wieprzowe, tłuste sery, napoje gazowane. Warto również pomyśleć o wprowadzeniu zamienników cukrów, które są szeroko dostępne na rynku: erytrol, ksylitol, sukraloza i wiele innych.
Ponadto warto wprowadzić umiarkowaną aktywność fizyczną, co najmniej 30 minut dziennie. Aktywność ta powinna sprawiać przyjemność i dawać jak najlepsze efekty, dlatego warto sięgnąć po indywidualnie dopasowany plan treningowy. Wzrost wysiłku fizycznego, a w szczególności trening oporowy (siłowy), prowadzi do zmniejszenia całkowitej masy tkanki tłuszczowej. Jednak najlepsze efekty przynosi połączenie ćwiczeń aerobowych i treningu oporowego. Zaletą takiego typu kombinacji aktywności fizycznej jest redukcja otyłości, zwłaszcza trzewnej, całkowitej masy ciała oraz obniżenie ciśnienia tętniczego krwi. Ponadto udowodniono, że trening aerobowy i siłowy przyczyniają się do wzrostu stężenia „dobrego” cholesterolu HDL. Korzyściami wynikającymi z aktywności fizycznej są: zmniejszenie ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, obniżenie stężenia glukozy we krwi, wzrost wrażliwości na insulinę, utrzymanie masy mięśniowej.
Leczenie chirurgiczne
Leczeniem chirurgicznym otyłości, której nie da się wyleczyć innymi metodami, jest operacja bariatryczna. Zabieg ten jest jedyną skuteczną metodą leczenia otyłości olbrzymiej. Jednak bardziej istotnym niż spadek masy ciała, efektem takich zabiegów są efekty metaboliczne, prowadzące do ustępowania wywołanych przez nią chorób. Wskazania do chirurgicznego leczenia otyłości są następujące: BMI => 40 kg/m2 lub BMI 35–40 kg/m2 + choroby współistniejące: cukrzyca typu 2/ nadciśnienie tętnicze/ choroby układu sercowo-naczyniowego/ zespół bezdechu sennego/ zespół hipowentylacji spowodowany otyłością/ choroby stawów wymagające leczenia operacyjnego/ niealkoholowe stłuszczenie wątroby/ hiperlipidemia. Ponadto musi zostać spełnione kryterium wieku: 18 – 65 r.ż. (<18 i >65 r.ż. do rozważenia). Przeciwwskazania do zabiegu to: choroby nieuleczalne, prowadzące do wyniszczenia (np. czynna choroba nowotworowa, AIDS), choroby stanowiące zagrożenie dla życia w krótkim czasie (np. świeży zawał serca, przewlekła obturacja dróg oddechowych dużego stopnia), choroby endokrynologiczne, stanowiące podłoże dla otyłości (np. zespół Cushinga), ciężkie zaburzenia krzepnięcia, brak współpracy ze strony chorego lub brak akceptacji efektu zabiegu (spowodowany przez: czynne uzależnienie od alkoholu lub narkotyków; w przypadku trwającego co najmniej rok udokumentowanego okresu abstynencji – do rozważenia; choroby psychiczne, niepoddające się kontroli mimo farmakoterapii; upośledzenie umysłowe ciężkiego stopnia). Operacja bariatryczna wymaga wielu przygotowań. Należy obserwować stan zdrowia i odżywienia, masę ciała, BMI, parametry antropometryczne, badania laboratoryjne takie jak: morfologia krwi obwodowej; proteinogram; lipid ogram; ocena gospodarki węglowodanowej (%HbA1c); parametry układu krzepnięcia; czynność układu dokrewnego (TSH, kortyzol); endoskopię górnego odcinka przewodu pokarmowego, USG lub tomografię komputerową (TK) brzucha, EKG oraz echokardiografię, RTG klatki piersiowej, spirometrię, ocenę psychologa, konsultację anestezjologa i w razie potrzeby konsultację stomatologa (sanacja jamy ustnej). Istnieje kilka rodzajów zabiegów, należy do nich między innymi LSG – rękawowa resekcja żołądka.
Jak więc operacja ta wpływa na ubytek masy ciała? Nie chodzi wcale o restrykcję czy upośledzenie wchłaniania, lecz o wydzielanie hormonu greliny. Ma on działanie oreksygenne i stymuluje bezpośrednio podwzgórze. Prowadzi również do hamowania wydzielania insuliny i adiponektyny. Operacja bariatryczna ma wiele zalet. Pierwszą z nich jest niewątpliwie wysoka skuteczność. Kolejnymi - zachowanie naturalnej drogi pasażu pokarmu, zachowanie dostępu endoskopowego do żołądka, dwunastnicy i dróg żółciowych. Liczne badania naukowe udowodniły także korzystny wpływ tego rodzaju operacji na kontrolę m.in. cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, stężenia cholesterolu czy zespołu bezdechu sennego. Istnieją również wady tego zabiegu, do których należy zaliczyć fakt jego nieodwracalności, niską skuteczność u osób jedzących duże ilości słodyczy i pijących napoje wysokosłodzone. Możliwe jest także nasilenie dolegliwości refluksowych.
Podsumowując, otyłość ma wiele przyczyn i skutków dla organizmu. Najważniejsze jest zapobieganie otyłości i nadwadze. Profilaktyka otyłości polega na spożywaniu odpowiednich posiłków i dbaniu o aktywność fizyczną. Jednak często nie udaje się zapobiec temu poważnemu stanowi. Nasuwa się więc pytanie: gdzie leczyć otyłość u dzieci i dorosłych? Najbardziej pomocne w tym przypadku będą wizyty u dietetyka i lekarza.
Bibliografia +
