Żółtaczka – na czym polega choroba i jakie są jej objawy?

Mianem żółtaczki określa się występowanie żółtawego zabarwienie twardówek, błon śluzowych i skóry, co spowodowane jest odkładaniem się w tkankach bilirubiny. Przyczyną żółtaczki jest zwiększenie się poziomu bilirubiny do co najmniej 43 μmol/l (~2,5 mg/dl). Kolejność pojawiania się objawów jest następująca:  najpierw twardówki, potem skóra. Jej ustępowanie zachodzi natomiast w odwrotnej kolejności – wynika z tego, że najdłużej obecne są objawy oczne. Etiologicznie wyróżnia się 3 rodzaje żółtaczek: przedwątrobowe, wewnątrzwątrobowe i pozawątrobowe. Pierwsza z nich polega na zwiększeniu stężenia bilirubiny wolnej (niesprzężonej) w surowicy, spowodowanym zwiększeniu produkcji tej substancji w wyniku hemolizy lub upośledzenia wychwytu bilirubiny przez hepatocyty albo jej sprzęgania z kwasem glukuronowym. Przyczynami zaburzenia wychwytu mogą być różne zespoły chorobowe, na przykład: zespół Gilberta, zespół Criglera i Najjara. Żółtaczka wewnątrzwątrobowa pojawia się jako wynik uszkodzenia wątroby i objawia się poprzez hiperbilirubinemię mieszaną (wzrost poziomu bilirubiny wolnej i związanej). Przyczyn tego stanu może być wiele. Najczęściej jest to marskość wątroby, zakażenia (wirusowe zapalenia wątroby, zakażenia bakteryjne [leptospiroza, kiła], sepsa, ropnie wątroby), autoimmunologiczne zapalenie wątroby, pierwotne zapalenie dróg żółciowych, polekowe uszkodzenie wątroby, toksyczne uszkodzenie wątroby, na przykład alkoholowe zapalenie wątroby, toksyny biologiczne [grzyby, alkaloidy roślinne]. Ponadto również nowotwory wątroby, chłoniaki, zaburzenia przepływu krwi przez wątrobę (zespół Budda i Chiariego, niewydolność serca) oraz u kobiet w ciąży - ostre stłuszczenie wątroby. Kolejnym rodzajem żółtaczki jest pozawątrobowa, inaczej nazywana żółtaczką mechaniczną lub cholestazą zewnątrzwątrobową. Dominuje w niej bilirubina sprzężona. Objawy pojawiają się wskutek upośledzenia fizjologicznego przepływu żółci. Przyczynami tego stanu najczęściej są: kamica przewodowa, rak trzustki, zapalenie dróg żółciowych zewnątrzwątrobowych, stwardniejące zapalenie dróg żółciowych lub pierwotny rak dróg żółciowych. Sposób leczenia i rokowanie żółtaczki mechanicznej zależy od jej bezpośredniej przyczyny.

Żółtaczka typu A

Żółtaczka może być objawem chorób zakaźnych. Jedną z nich jest wirusowe zapalenie wątroby typu A, której czynnikiem etiologicznym jest wirus zapalenia wątroby typu A (HAV).  Jedynym rezerwuarem tego wirusa są ludzie. HAV w dużych ilościach wydalany jest z kałem. Do zakażenie najczęściej dochodzi drogą pokarmową, jednak istnieje ryzyko zakażenia podczas stosunku płciowego (zwłaszcza analnego) i przez skażone igły, najczęściej u narkomanów. Rzadko również wirus może przenieść się drogą transfuzji krwi. Wirusowe zapalenie wątroby typu A występuje na całym świecie. Regiony o wysokiej endemiczności to kraje Azji Południowej oraz Afryki Środkowej i Południowej o złych warunkach sanitarnych.

WZW typu A często ma przebieg bezobjawowy lub subkliniczny (szczególnie u dzieci), natomiast u dorosłych objawia się postacią żółtaczkową lub cholestatyczną. Symptomami tej choroby najczęściej są: męczliwość, nudności, wymioty, ból brzucha, mięśni i stawów. Może także występować świąd skóry. Objawy ostre zazwyczaj ustępują po kilku dniach, natomiast u chorych z żółtaczką choroba trwa średnio 6 tygodni. Ważne jest, że HAV nie wywołuje przewlekłego zapalenia wątroby.

Nie ma swoistych metod leczenia WZW typu A. Zatem jak leczyć żółtaczkę spowodowaną wirusem zapalenia wątroby typu A? Zaleca się odpoczynek oraz dbanie o odpowiednią podaż płynów i kalorii. Zapobiec zachorowaniu na WZW typu A można poprzez zachowanie higieny rąk i żywności oraz przyjęcie szczepionki.

Żółtaczka typu B

Żółtaczka typu B nazywana jest objawem zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu B. Czynnikiem etiologicznym tej choroby jest wirus zapalenia wątroby typu B (HBV),  należący do rodziny Hepadnaviridae. Rezerwuarem wirusa są ludzie chorzy lub nosiciele. Istnieją następujące drogi zakażenia: pozajelitowa (poprzez kontakt ze skażoną krwią i zanieczyszczonymi nią narzędziami), płciowa, okołoporodowa. WZW typu B występuje na całym świecie. Największy odsetek zachorowań odnotowuje się w krajach Europy Wschodniej i Azji Południowo-Wschodniej, Chinach, Rosji, byłych krajach ZSRR, Afryce, Ameryce Środkowej i Południowej. Wirusem HBV zarazić się można przez bliski kontakt z chorym na WZW typu B, kontakty seksualne z chorym, wspólne mieszkanie, wykonywanie zabiegów takich jak piercing czy tatuaże w podejrzanych miejscach, niebędących profesjonalnymi salonami, także przez leczenie preparatami krwi, hemodializę, uzależnienie od narkotyków dożylnych oraz narażenie zawodowe na kontakt z krwią i płynami ustrojowymi (pracownicy służby zdrowia). Istnieje też ryzyko zakażenia noworodka od matki z WZW typu B.

Obraz kliniczny postaci ostrej WZW B podobny jest do przebiegu WZW typu A. Zazwyczaj jednak objawy żółtaczki spowodowanej wirusem zapalenia wątroby typu B narastają wolniej, ale przebieg jest na ogół cięższy. U niektórych przed pojawieniem się żółtaczki występuje uporczywy ból mięśni i stawów. Przebieg zakażenia może być też bezobjawowy. Rokowanie WZW typu B jest dobre. Ostre WZW typu B przechodzi w zapalenie przewlekłe u 90% noworodków i niemowląt, ~30% dzieci w wieku 1–5 lat oraz 2–5% u dzieci starszych i dorosłych. Żółtaczkę typu B leczy się lekami przeciwwirusowymi, jeśli są one nieskuteczne rozważa się przeszczep wątroby.

Żółtaczka typu C

Wirus zapalenia wątroby typu C (HCV), powoduje wirusowe zapalenie wątroby typu C. Jak można się zarazić żółtaczką typu C? Zakażenia następują przez kontakt z krwią i jej pochodnymi lub drogą płciową. Większość zakażeń przebiega bezobjawowo lub obraz kliniczny przypomina WZW typu A lub B o łagodnym przebiegu. Objawem zakażenia wirusem typu C jest żółtaczka, którą mogą poprzedzać bóle mięśni i stawów, oraz powiększenie wątroby. Do leczenia wykorzystuje się leki przeciwwirusowe, a ogólnymi zalecaniami jest wypoczynek oraz dbanie o odpowiednią dietę i nawodnienie. Rokowanie WZW typu C jest dobre. Śmiertelność jest mała, spowodowana rzadko występującym piorunującym zapaleniem wątroby. Należy pamiętać, że nie istnieje szczepienie przeciwko WZW typu C. Podstawową metodą zapobiegania zakażeniu jest unikanie kontaktu z krwią chorego oraz stosowanie mechanicznych metod zabezpieczania się podczas stosunków płciowych (prezerwatywa).

Żółtaczka objawy

Jak już było wcześniej wspomniane, głównymi objawami żółtaczki jest zażółcenie twardówek i powłok skórnych. Ponadto, w żółtaczce przedwątrobowej występują stolce ciemne, natomiast barwa moczu jest prawidłowa. W przypadku żółtaczki pozawątrobowa (mechanicznej) objawami są zazwyczaj odbarwione stolce i ciemny mocz. Oprócz tego, może występować uporczywy świąd skóry, który nasila się w nocy, po ogrzaniu ciała kąpielą czy leżeniem w łóżku.

Szczepionka na żółtaczkę

Swoistymi metodami zapobiegania żółtaczkom wywoływanym przez wirusy hepatotropowe są szczepienia. Istnieją szczepionki przeciwko wirusom HAV i HBV. Szczepionka przeciw HAV zawiera inaktywowany wirus i należą do kategorii „nieżywych”. Szczepienia zalecane są osobom wyjeżdżającym w tereny o dużej endemiczności wirusów, zatrudnionym przy produkcji i dystrybucji żywności, chorym na przewlekłą chorobę wątroby lub na hemofilię oraz tym, którzy podejmują ryzykowne zachowania seksualne. Szczepionka na WZW typu B zawiera rekombinowany antygen HBs i również należy do kategorii „nieżywych”. Te szczepienia zaleca się uczniom szkół medycznych, studentom uczelni wyższych kształcących się na kierunkach medycznych, osobom zakażonym HCV, osobom mieszkającym z chorym na WZW typu B lub nosicielem HBV.

Żółtaczka leczenie

W przypadku pojawienia się żółtaczki należy bezzwłocznie udać się do lekarza. Medyk na pewno zapyta się o spożycie ziół, grzybów, alkoholu, leków oraz zbada, czy nie występują inne niepokojące objawy, takie jak powiększenie wątroby lub węzłów chłonnych. Do rozpoznania przyczyn żółtaczki ważne jest również wykonanie badań laboratoryjnych, między innymi oznaczeniu poziomu bilirubiny (wolnej i związanej), enzymów wątrobowych – ALT, AST, ALP, także PT, GGP i albumin. Diagnostyka różnicowa powinna dotyczyć zakażeń wirusami hepatotropowymi (np. HAV, HBV, HCV, HEV), nowotworów wątroby, trzustki, przewodów żółciowych, kamicy żółciowej, marskości wątroby, zespołu Gilberta, autoimmunologicznego zapalenia wątroby i wielu innych. Dopiero po dojściu, co jest czynnikiem sprawczym żółtaczki, należy zastosować odpowiednie leczenie. Terapia schorzenia, które wywołało ten niepokojący objaw, powinna stopniowo zmniejszać nasilenie żółtaczki.

Podsumowując, żółtaczka jest niepokojącym objawem wielu chorób. Po zauważeniu pojawienia się  zażółcenia twardówek i powłok skórnych należy niezwłocznie udać się do lekarza. Żółtaczka może być objawem chorób wątroby, dwunastnicy, trzustki, dróg żółciowych, a także zatruć lub zakażeń.