Tarczyca – objawy niedoczynności i nadczynności

Tarczyca jest gruczołem wewnętrznego wydzielania o kształcie motyla, położonym w przednio-dolnej części szyi. Przylega do tchawicy tuż poniżej krtani, otaczając ją od przodu i po bokach. Ma powierzchnię gładką oraz miękką konsystencję. Zbudowana jest z dwóch bocznych płatów połączonych wąską cieśnią. W tarczycy syntezowane są hormony: tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3), które są uwalniane do krwiobiegu.

Hormony tarczycy wykazują bardzo szerokie działanie – jedno z najbardziej różnokierunkowych spośród wszystkich innych hormonów. Receptory dla hormonów tarczycy znajdują się we wszystkich komórkach ciała. Mają zdolność do zwiększania podstawowej przemiany metabolicznej nawet o 60 – 100%, co przekłada się na zwiększenie aktywności funkcjonalnej organizmu i na większe zużycie kalorii. Najbardziej znaczące efekty dotyczą wzrostu metabolizmu węglowodanów i tłuszczy. Tyroksyna i trójjodotyronina wpływają na aktywność zarówno witamin jak i hormonów. Hormony tarczycy kontrolują czynność tkanek, przez co wpływają na wzrost, dojrzewanie i różnicowanie innych gruczołów endokrynnych.

Hormony tarczycy powodują wzrost tętna, pojemności minutowej serca, ciśnienia tętniczego oraz przepływu krwi. Ponadto zwiększają one czynność kory mózgowej, a także pogłębiają wdech i zwiększają częstość oddechów. Hormony te wpływają również na układ pokarmowy, stymulując apetyt, perystaltykę jelit oraz wydzielanie soku żołądkowego.

Hormony tarczycy są pochodnymi aminokwasu – tyrozyny. Są wytwarzane w tarczycy jako odpowiedź na stymulację TSH (hormonu tyreotropowego), wydzielanego przez przysadkę mózgową. Tarczyca wydziela znacznie więcej tyroksyny niż trójjodotyroniny. Oba powyższe związki w znacznym stopniu odgrywają rolę w utrzymaniu hemostazy organicznej organizmu.

 

Tarczyca niedoczynność objawy

Wyróżnia się niedoczynność tarczycy:

  1. pierwotną – wskutek uszkodzenia tarczycy; przyczynami są: przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (najczęściej choroba Hashimoto); inne zapalenia tarczycy; całkowite lub subtotalne wycięcie tarczycy (możliwy proces autoimmunologiczny uszkadzający pozostawiony miąższ tarczycy); napromienienie okolicy szyi; nadmierna podaż jodków, w tym stosowanie amiodaronu i jodowych środków kontrastowych; przedawkowanie leków przeciwtarczycowych (przejściowa, odwracalna niedoczynność tarczycy, ustępująca po odstawieniu leku); przyjmowanie związków litu, nitroprusydku sodu, fenytoiny, niektórych inhibitorów kinaz tyrozynowych (sunitynibu, sorafenibu) lub interferonu α, inhibitorów punktów kontrolnych układu immunologicznego (głównie przeciwciał monoklonalnych anty-PD-1, np. pembrolizumabu lub niwolumabu); znaczny niedobór jodu w środowisku lub przewlekła ekspozycja na substancje wolotwórcze hamujące gromadzenie jodków w tarczycy (np. nadchlorany, tiocyjanki, azotany); wrodzona niedoczynność tarczycy
  2. wtórną– wskutek niedoboru bądź braku wydzielania TSH spowodowanego niedoczynnością przysadki (nowotwór okolicy siodła tureckiego, choroby zapalne lub naciekowe, uszkodzenie naczyniopochodne, urazowe lub jatrogenne – napromienienie, operacje neurochirurgiczne, leki)
  3. trzeciorzędową – wskutek braku lub niedoboru tyreoliberyny (TRH – hormonu podwzgórza) spowodowanego uszkodzeniem podwzgórza (guz nowotworowy, choroby zapalne i naciekowe np. sarkoidoza) albo w wyniku przerwania ciągłości szypuły przysadki.

W niedoczynności tarczycy następuje osłabienie funkcji tego narządu. Obraz kliniczny wynika ze zmniejszonego oddziaływania T3 i T4 no docelowe tkanki obwodowe. Niedoczynność tarczycy należy do jednych z najczęstszych schorzeń tego gruczołu i powodowana jest przez uszkodzenie tego narządu przez proces chorobowy. W odniesieniu do układu krążenia, niedoczynność tarczycy powoduje wzrost obwodowego oporu naczyniowego, prawidłową lub obniżoną częstotliwość rytmu serca (bradykardię), osłabioną kurczliwość mięśnia serca, obniżony rzut serca oraz obniżoną amplitudę serca. Rzut serca może obniżyć się nawet o 30-40% poniżej wartości prawidłowych. Zmniejszony poziom hormonów tarczycy prowadzi do redukcji klirensu osoczowego cholesterolu, poprzez obniżenie ekspresji receptorów dla LDL w wątrobie, co skutkuje dyslipidemią prowadzącą do zwiększonego ryzyka rozwoju miażdżycy tętnic. Do najczęstszych objawów ze strony układu krążenia należą: bradykardia, obniżona amplituda tętna, podwyższone ciśnienie rozkurczowe krwi, nasilona nietolerancja zimna oraz stałe uczucie zmęczenia.

Objawami ogólnymi w niedoczynności tarczycy są: przyrost masy ciała, osłabienie, zmęczenie i zmniejszona tolerancja wysiłku, senność, ogólne spowolnienie, uczucie chłodu, łatwe marznięcie. Ponadto mogą pojawić się zmiany skórne - skóra sucha, zimna, blada, o żółtawym zabarwieniu, zmniejszona potliwość, nadmierne rogowacenie naskórka, obrzęk podskórny  powodujący pogrubienie rysów twarzy, charakterystyczny obrzęk powiek i rąk; włosy suche, łamliwe i przerzedzone, niekiedy wypadanie brwi. Zmniejszonemu poziomowi T3 i T4 towarzyszą również zmiany w układzie oddechowym: ochrypły, matowy głos (pogrubienie strun głosowych, powiększenie języka); spłycenie i zmniejszenie częstotliwości oddechów; objawy nieżytu górnych dróg oddechowych lub w ciężkich przypadkach objawy niewydolności oddechowej. Występują również zmiany w układzie pokarmowym, takie jak: przewlekłe zaparcie, niedrożność jelit; wodobrzusze. Oprócz tego mogą pojawić się patologie w układzie moczowym: zmniejszone wydalanie wody, w układzie nerwowym: parestezje, osłabienie odruchów, niekiedy osłabienie słuchu, w układzie ruchu: zmniejszenie siły mięśniowej i łatwa męczliwość, spowolnienie ruchowe, kurcze mięśni, bóle mięśniowe; obrzęk stawów, zwłaszcza kolanowych. U kobiet pojawiają się zaburzenia miesiączkowania (skrócenie długości cyklu, obfite miesiączki), niepłodność, poronienia; a u mężczyzn osłabienie libido i niekiedy zaburzenia wzwodu. Mogą również pojawić się zaburzenia psychiczne - zmniejszenie zdolności do skupiania uwagi, zaburzenia pamięci, depresja, niestabilność emocjonalna.

Do rozpoznania niedoczynności tarczycy zaleca się oznaczenie poziomów TSH, FT3, FT4, a także wykonanie USG tarczycy. W pierwotnej niedoczynności tarczycy jest zmniejszone stężenie FT4 i zwiększone stężenie TSH w surowicy, a w subklinicznej – prawidłowe stężenie FT4 w surowicy (często blisko dolnej granicy normy) i prawidłowe stężenie FT3 oraz zwiększone stężenie TSH. We wtórnej lub trzeciorzędowej niedoczynności tarczycy dochodzi do zmniejszenia poziomu FT4 i prawidłowe lub zmniejszone stężenie TSH.

Jawna niedoczynność tarczycy jest bezwzględnym wskazaniem do leczenia substytucyjnego, zazwyczaj przez całe życie. Lekiem z wyboru jest lewotyroksyna (L-T4), która zastępuje naturalne hormony tarczycy. W początkowym okresie leczenia w razie stwierdzenia przyśpieszenia rytmu serca, szczególnie u osób ze współistniejącą chorobą serca można zastosować β-bloker.

 

Tarczyca objawy nadczynność

Nadczynność tarczycy rozwija się zwykle w ciągu kilku miesięcy. Może się też pojawić nagle albo rozwijać latami (guzek autonomiczny, wole guzkowe toksyczne), mieć charakter przejściowy i ustępować samoistnie (podostre lub poporodowe zapalenie tarczycy), występować naprzemiennie z okresami remisji (choroba Gravesa i Basedowa). Może też pojawić się jako powikłanie terapii rekonstytucyjnej układu immunologicznego, szczególnie u chorych na stwardnienie rozsiane leczonych alemtuzumabem, u chorych zakażonych HIV otrzymujących wysoce aktywną terapię antyretrowirusową lub po przeszczepieniu szpiku kostnego bądź macierzystych komórek krwiotwórczych. Różne przyczyny nadczynności tarczycy mogą współistnieć. Początkowo często występuje nadczynność subkliniczna, kiedy to objawy nie występują lub są bardzo skąpe.

Nadczynność tarczycy jest stanem klinicznym, w którym występuje nadmierna produkcja hormonów przez ten narząd. Dochodzi wówczas do nasilenia podstawowej przemiany materii i zaburzeń w układzie nerwowym. Jeśli chodzi o układ krwionośny, to nadmiar hormonów prowadzi do spadku oporu obwodowego, co z kolei wywołuje aktywację układu RAA (renina-angiotensyna-aldosteron) oraz prowadzi do retencji płynów, co powoduje wzrost efektywnej objętości krwi krążącej.

T3 wpływa również na wzrost kurczliwości mięśnia sercowego w wyniku bezpośredniego oddziaływania na komórki mięśniowe. Nadmiar hormonów tarczycy może powodować wzrost rzutu serca nawet od 50 do 300% powyżej normy. Konsekwencją tego działania jest przerost lewej komory serca i pojawienie się zaburzeń rytmu serca, takich jak na przykład migotanie przedsionków.

Najczęstszymi objawami klinicznymi ze strony układu sercowo-naczyniowego u chorych z nadczynnością tarczyc jest kołatanie serca, pogorszenie tolerancji wysiłku fizycznego, duszność wysiłkowa, wzrost ciśnienia skurczowego krwi oraz amplitudy tętna.

Oprócz tego mogą pojawić się objawy ogólne: utrata masy ciała, osłabienie, nietolerancja ciepła, niepokój, drażliwość, pobudzenie psychoruchowe, trudności w skupieniu uwagi, bezsenność, drżenie rąk. Występować mogą także zmiany oczne takie jak rzadkie mruganie, ból gałek ocznych, łzawienie, podwójne widzenie, obrzęk powiek, zaczerwienienie spojówek. Należy również zwrócić uwagę na zmiany skórne: wzmożoną potliwość i przekrwienie skóry (skóra ciepła, różowa, wilgotna, nadmiernie gładka), łatwo wypadające, cienkie i łamliwe włosy; cienkie i łamliwe paznokcie, a także zmiany w układzie ruchu: zmniejszenie masy i siły mięśniowej. Ponadto pojawiają się patologie w obrębie szyi: powiększenie obwodu szyi, uczucie ucisku; zmiany w układzie oddechowym: duszność spowodowana uciskiem i zwężeniem światła tchawicy przez powiększoną tarczycę; zmiany w układzie pokarmowym: częste wypróżnienia lub biegunka oraz zmiany w układzie rozrodczym i gruczołach sutkowych: zmniejszenie libido, rzadkie miesiączki lub wyjątkowo brak miesiączki, zaburzenia wzwodu czy ginekomastia.

Lekami z wyboru są leki przeciwtarczycowe – tionamidy; stosuje się również jodek potasu, jodowy środek kontrastowy, węglan litu, nadchloran sodu, beta-blokery, glikokortykosteroidy, a także jod promieniotwórczy.

 

Tarczyca nadczynność objawy u dzieci

U dzieci najczęściej występuje pierwotna nadczynność tarczycy, wtórna spotykana jest niezwykle rzadko. Przyczynami najczęściej są: choroba Gravesa i Basedowa, guzki tarczycy, zapalenie tarczycy, podaż egzogennych hormonów tarczycowych, nadmierna podaż jodu.  Istotą zaburzeń metabolicznych towarzyszących nadczynności tarczycy jest zwiększenie przemiany materii i bezproduktywne spalanie substancji odżywczych z wytworzeniem nadmiaru energii cieplnej. Stan ten objawia się nadmierną ruchliwością dziecka, labilnością emocjonalną, lękliwością, zaburzeniami snu, pogorszeniem zdolności koncentracji i uwagi, również wysypkami pokrzywkowymi, świądem czy nadmiernym wypadaniem włosów. Ponadto może wystąpić wytrzeszcz, zaczerwienienie i podrażnienie oczu, tachykardia, wzrost skurczowego ciśnienia krwi, zaburzenia mineralizacji kości, a u dziewcząt przed okresem pokwitania – opóźnienie wystąpienia pierwszej miesiączki.

 

Tarczyca u dzieci niedoczynność objawy

Objawy niedoboru hormonów tarczycy u dzieci są zróżnicowane i zależne od wieku. Po urodzeniu stan ten objawia się przedłużającą się żółtaczka fizjologiczną, hipotermią, przepuklinami, słabym łaknieniem. U niemowląt – może pojawiać się senność, zaparcia, suchość skóry, mały przyrost masy ciała. Natomiast u dzieci i młodzieży podejrzenie niedoczynności tarczycy nasuwają: zahamowanie wzrastania, opóźnienie dojrzewania kośćca, opóźnione dojrzewanie płciowe, zła tolerancja zimna, zmiany na łokciach i kolanach (tzw. objaw brudnych łokci), suche, matowe, łatwo wypadające włosy, zaparcia, senność, zaburzenia koncentracji, tendencja do przyrostu masy ciała pomimo zmniejszonego łaknienia.

Podsumowując, tarczyca to niezwykle ważny gruczoł wydzielania wewnętrznego w naszym organizmie. Pełni szereg ważnych ról i kontroluje przebieg wielu reakcji metabolicznych. To właśnie od poziomów hormonów tyrozyny i trójjodotyroniny zależy stan układu nerwowego, pokarmowego, oddechowego i innych. Zaburzenia gospodarki hormonalnej wiążą się z przykrymi dla zdrowia następstwami, dlatego nie należy bagatelizować niepokojących objawów, które mogą wskazywać na dysfunkcję tarczycy.

Bibliografia +